Jak w niemal każdym zawodzie, również osoby opiekujące się seniorami mogą być narażone na wyczerpanie nerwowe, zwane inaczej wypaleniem. Trzeba jednak pamiętać, że opieka nad potrzebującymi to jedno z tych zajęć, gdzie empatia i zainteresowanie potrzebami drugiego człowieka są szczególnie ważne.
Mówi się, że opiekunowie osób w podeszłym wieku szczególnie mocno narażeni są na wypalenie zawodowe. Ciągła praca, przebywanie non -stop z podopiecznym, który może cierpieć, być apatyczny lub niezadowolony powoduje duże obciążenie psychiczne. Nie da się ukryć, że takie samopoczucie może przenieść się również na opiekuna. Kiedy dodać do tego osamotnienie oraz rozłąkę z rodziną, mamy do czynienia z czynnikami, które mogą wprost prowadzić do wyczerpania nerwowego.
Czym jest wyczerpanie nerwowe i w jaki sposób je rozpoznać?
Wyczerpanie psychiczne, zwane również nerwowym, to stan, w którym pod wpływem długotrwałego stresu w naszym organizmie pojawia się nadmiernie pobudzenie, które jest obecne również w sytuacjach bardzo prozaicznych. Dotkniętym nim osobom coraz trudniej jest trzymać nerwy na wodzy, a komfort ich życia obniża się. Warto w tym miejscu zauważyć, że taki stan, o ile trwa krótko, nie jest niczym złym. Problem pojawia się w momencie, kiedy taka sytuacja ma miejsce ciągle, ponieważ wtedy jest po prostu niebezpieczna dla organizmu.
Z punktu widzenia fizjologii takie pobudzenie organizmu jest wynikiem wydzielania się w nadzwyczajnych ilościach hormonu nadnerczy. Ta reakcja organizmu jest naturalna i jak najbardziej prawidłowa, pod warunkiem, że nie występuje ona permanentnie. Jeśli tak jest, mamy do czynienia z wyczerpaniem nerwowym, którego bezpośrednią przyczyną jest stres. Niestety nie można jasno określić, po jakim czasie przebywanie wśród stresorów będzie oznaczać wypalenie, ponieważ jest to kwestia indywidualna. U niektórych osób wystarczy jedynie seria kilku niepowodzeń, u innych – rok. Są ludzie, którzy nie odczuwają go wcale.
Jak rozpoznać wypalenie nerwowe? Objawy mogą być różne i występować w różnym natężeniu. Jednak do tych podstawowych możemy zaliczyć przede wszystkim poczucie zmęczenia oraz zbyt dużą nerwowość, która może przeradzać się w nadpobudliwość. Osoba dotknięta tym syndromem może odczuwać ekscytację, mieć podwyższone tętno oraz doświadczać problemów z oddychaniem. Warto dodać, że są to objawy, które powinny niepokoić, jeśli występują zbyt często. Z punktu widzenia fizjologii organizmu jest to stan, w którym nadnercza stale produkują za dużo hormonu, natomiast ciało poddawane jest zbyt dużym obciążeniom. Przeciążenie jest zresztą powodem, dla którego odczuwa się również bóle głowy oraz podwyższa się ciśnienie tętnicze. To wszystko z kolei powoduje rozdrażnienie, zwiększające się w momencie, kiedy, paradoksalnie, hormonu nadnerczy jest po prostu za mało w stosunku do jego poprzedniego stężenia. U niektórych osób mogą pojawić się problemy ze snem lub stan, w którym czują one, że nie mogą wypocząć. Taki przypadek związany jest z kolei ze zbyt niskim poziomem hormonu produkowanego przez nadnercza i powoduje osłabienie, brak koncentracji i niechęć do wykonywania codziennych obowiązków.
Skrajnym objawem wypalenia psychicznego są czasowe stany lękowe. Niekiedy również schorzenia psychiczne, na przykład depresja.
Czy tobie grozi wypalenie?
Jak już wspomniano na początku tego artykułu, opiekun osoby starszej jest narażony na wypalenie o wiele częściej niż przedstawiciele innych zawodów. Wiąże się on w końcu nie tylko z nieustannym napięciem i pozostawaniem w stanie gotowości, ale także ze stresem spowodowanym trudnością w ocenie własnych możliwości. Do najczęściej wymienianych objawów wyczerpania, które obserwowali u siebie opiekunowie osób starszych można zaliczyć: brak energii oraz osłabienie, utrzymujące się przez długi czas zmęczenie, poczucie ciężkości ciała, nerwowość i drażliwość, przygnębienie lub rozpacz, poczucie, iż sytuacja przerasta daną osobę, poczucie pustki, gniew, poczucie bycia bezwartościowym, lęk, odczucie braku sensu. Pojawiły się również zaburzenia snu, drętwienie kończyn, bóle głowy oraz pleców, nudności, problemy z utrzymaniem odpowiedniego poziomu ciśnienia, a także zwiększona podatność na infekcje.
Wypalenie opiekuna można podzielić na etapy, które charakteryzuje wystąpienie określonych objawów. Początkowo, w fazie pierwszej - ostrzegawczej - możemy odczuwać zmęczenie oraz obniżenie nastroju. Pojawią się takie stany jak pesymizm, bezsenność, bóle głowy i rozdrażnienie. Ten etap można porównać do skutków przemęczenia, dlatego często jest bagatelizowany.
W fazie drugiej nasilają się objawy opisane wyżej, a dodatkowo pojawiają się także odczucie apatii, beznadziejności sytuacji i własnej niekompetencji. Opiekun na tym etapie powoli zaczyna zaniedbywać swoje obowiązki, własne potrzeby i robi się obojętny na potrzeby podopiecznego. Jest to moment, w którym niezbędne jest udzielenie fachowej pomocy, inaczej opiekun doświadczy skrajnego zmęczenia i wypalenia.
Etap trzeci to faza końcowa, w której pojawia się negatywny obraz samego siebie oraz podopiecznego, chłód emocjonalny, zobojętnienie i chęć wycofywania się z kontaktu. Wzrasta drażliwość, nasilają się konflikty. W tej fazie pojawiają się kłopoty zdrowotne, niepokój, a także zmienność nastrojów.
Artykuł został przygotowany przez Agencję Opiekunek Osób Starszych Avanti Medic