Średnia długość życia kobiet i mężczyzn wydłużyła się dzięki zdobyczom medycyny. Jednak dłuższemu okresowi przeżywalności towarzyszą choroby, niejednokrotnie skumulowane, które odbierają radość. Seniorzy stają się apatyczni, wpadają w depresję, której mogą towarzyszyć myśli samobójcze.
Jak pokazują badania, coraz większy odsetek osób w podeszłym wieku popełnia samobójstwa. Statystyka wskazuje na 19% wśród ludzi po 65. roku życia oraz 18,8% dla 75-latków. Co ciekawe, wzrasta również liczba seniorów, decydujących się na zakończenie życia pod wpływem alkoholu.
Samobójstwo i myśli samobójcze
Definicja samobójstwa każe określić je jako celowe zachowanie samodestrukcyjne, które prowadzi do śmierci biologicznej, mogące mieć przebieg gwałtowny (na przykład poprzez powieszenie się) lub stopniowy (zagłodzenie się). Niektórzy badacze twierdzą, że nie jest to jedynie przypadek samounicestwienia się, ale ciągnący się latami proces, na który składają się myśli i czyny. Samobójstwo może być postrzegane jako rozwiązanie życiowych problemów, z tego też powodu u niektórych ludzi staje się celem, mimo iż nie jest to czyn aprobowany społecznie i postrzegany jest jako działanie przeciwne prawom biologicznym, tj., instynktowi samozachowawczemu.
W psychologii wyróżnia się cztery typy zachowania samodestrukcyjnego. Samobójstwo wyobrażone to takie, w których dana osoba wykazuje jedynie zamiar zabicia się. Samobójstwo upragnione pojawia się wtedy, gdy autodestrukcja staje się celem życiowym samym w sobie. Z kolei samobójstwo usiłowane to nic innego jak podjęcie próby samobójczej.
Jak można wyczytać z definicji samobójstwa spisanej przez Edwina S. Shneidmana, jest to świadomy akt destrukcji, który można najlepiej zrozumieć jako wielowymiarowy stan złego samopoczucia osoby o niezaspokojonych potrzebach, która uważa, iż samobójstwo stanowi rozwiązanie jednego z jej problemów. Przedstawiony przez niego model postępowania suicydalnego zakłada wiele etapów, na które składają się kolejno: uczucie beznadziei i rozpaczy, myśl o tym, że nie warto żyć, bierna chęć śmierci, intencje samobójcze. Następnie przychodzi pora na plany samobójcze i próby. Model kończy się popełnieniem samobójstwa.
Cechy przyszłego samobójcy
Ten sam naukowiec opracował listę cech charaktertyzujących samobójców, które pogrupował ze względu na kategorie. Pierwszą z nich są cechy sytuacyjne, na które składają się nieznośny ból psychiczny, a także frustracja wyrastająca z niezaspokojonych potrzeb psychicznych. Cechy wolacjonalne to dążenie do znalezienia rozwiązania z problemów. Afektywne -dominującą emocją jest poczucie beznadziejności. W przypadku cech poznawczych dochodzi do zawężenia wzorców myślenia, które uniemożliwiają wyjście poza dany schemat poznawczy.
Austriacki psychiatra Erwin Ringel wyróżnił cechy charakterystyczne osób, które planują popełnienie samobójstwa. Należą do nich przede wszystkim przeżywanie niepokoju, lęku i zagrożenia, poczucie mniejszej wartości oraz niewydolności, rezygnacja. Może pojawić się również agresja. Osoby planujące taki czyn mogą również być odrealnione – uciekać od rzeczywistych problemów w myślenie o śmierci i snucie planów samobójczych. Wraz z niepokojącymi odczuciami pojawiają się także inne oznaki, kiedy przyszły samobójca głośno werbalizuje swoje zamiary (na przykład poprzez wypowiedzi typu: „lepiej byłoby wam beze mnie”) lub zaczyna zbierać leki, pisze listy pożegnalne albo testament, zdobywa ostre narzędzia, itp.
W przypadku osób starszych czynnikami predysponującymi do popełnienia przestępstwa są z pewnością te wywodzące się z socjodemografii (chodzi tutaj o płeć, wiek oraz status socjodemograficzny) oraz indywidualno-społeczne, na które składają się: historia myśli samobójczych, nadużywanie substancji uzależniających, itp. W taki ujęciu można zatem zauważyć, że na chęć popełnienia aktu samodestrukcyjnego mogą wpływać: płeć męska, zaawansowany wiek, skuteczność wybranej metody, próba samobójcza w przeszłości, zapobieganie możliwościom odratowania, szczerze podjęty zamiar odebrania sobie życia, diagnoza psychiczna (stwierdzenie depresji, schizofrenii, alkoholizm, itp.), znaczny stres w życiu, choroba somatyczna, niekorzystne zmiany w statusie społecznym, trudne warunki życiowe, samotność.
Depresja osób starszych
Pojawienie się depresji w podeszłym wieku jest ściśle powiązane z aspektami psychologicznymi, medycznymi oraz społecznymi. Następuje zahamowanie psychoruchowe, pojawiają się lęk oraz przygnębienie. W starszym wieku można spotkać również skargi hipochondryczne, które mogą przesunąć obrazowanie zachowania depresyjnego bardziej w stronę chorób somatycznych, przez co nie zawsze daje się rozpoznać depresję – nie pojawia się typowe zachowanie, w zamian którego obserwuje się drażliwość, poczucie fizycznego cierpienia, bezradność oraz utratę energii.
Warto pamiętać, że duże zagrożenie popełnieniem samobójstwa wiąże się z ogromnym lękiem, pobudzeniem psychoruchowym, pobudzeniem z bezsennością, oraz urojeniami depresyjnymi i omamami. Myśli samobójcze chorzy zazwyczaj zgłaszają znacznie wcześniej w różny sposób. Trzeba pamiętać, że niezwykle rzadko zdarza się, aby ktoś podejmował próbę samobójczą nie informując o niej wcześniej.
Wraz z wydłużającym się okresem życia pojawia się konieczność uwzględniania potrzeb, uczuć i poglądów osób w podeszłym wieku. Być może takie działanie pozwoli im czuć się potrzebnymi i wartościowymi, co z pewnością wpłynie na ich samopoczucie.
Artykuł został przygotowany przez Agencję Opiekunek Osób Starszych Avanti Medic